Uitspraak Constitutioneel Hof Zuid-Afrika: gevolgen voor Nederlandse & Zuid-Afrikaanse dubbele nationaliteit

Twee jaar geleden oordeelde de Zuid-Afrikaanse Hoge Raad dat de bepaling dat de Zuid-Afrikaanse nationaliteit automatisch wordt verloren als je een andere nationaliteit verkrijgt ongrondwettelijk is. In een eerder nieuwsbericht schreven wij dat dit nog niets veranderde, omdat het Constitutioneel Hof Zuid-Afrika hier nog naar moest kijken. Dat is op 6 mei 2025 gebeurd.

Uitspraak Constitutioneel Hof Zuid-Afrika 6 mei 2025

Het Constitutioneel Hof bevestigde de eerdere uitspraak van de Zuid-Afrikaanse Hoge Raad. Dit betekent dat alle voormalig Zuid-Afrikanen die een andere nationaliteit hebben aangenomen, met terugwerkende kracht nooit hun Zuid-Afrikaanse nationaliteit hebben verloren. Echter, in Nederland is een van de vereisten voor naturalisatie het doen van afstand van de voormalige nationaliteit(en). Welke juridische gevolgen heeft de uitspraak van het Zuid-Afrikaanse Constitutioneel Hof voor de Nederlanders die sinds 6 mei 2025 ook ineens weer de Zuid-Afrikaanse nationaliteit hebben?

De situatie vóór 6 mei 2025

Tot nu toe stond in de Zuid-Afrikaanse nationaliteitswetgeving dat een Zuid-Afrikaan die een andere nationaliteit aanneemt automatisch de Zuid-Afrikaanse verliest. Anders dan in Nederland kon daarvoor aan de Zuid-Afrikaanse autoriteiten worden gevraagd om behoud van de Zuid-Afrikaanse nationaliteit door middel van een ‘application of retention of South African citizenship’. Normaal werd een dergelijk verzoek gehonoreerd. Zuid-Afrikanen die in Nederland een naturalisatieverzoek indienden moesten dan ook een formulier ondertekenen waarmee zij bevestigden dat zij geen verzoek om behoud van de Zuid-Afrikaanse nationaliteit hadden ingediend en dit ook niet zouden doen. Op deze manier verzekerde de Nederlandse overheid zich ervan dat een Zuid-Afrikaan die Nederlander was geworden, automatisch de Zuid-Afrikaanse nationaliteit verloor zodra de persoon zich bij de Zuid-Afrikaanse autoriteiten meldde met het Nederlandse paspoort. In de regel kon een Zuid-Afrikaan die Nederlander wilde worden door naturalisatie alleen de Zuid-Afrikaanse nationaliteit behouden als er een uitzondering van toepassing was.

Mogelijke gevolgen uitspraak Constitutioneel Hof Zuid-Afrika

Het is de vraag wat de uitspraak van het Zuid-Afrikaanse Constitutioneel Hof in de praktijk betekent in Nederland én in Zuid-Afrika. Wat zijn de gevolgen voor Zuid-Afrikanen die in het verleden tot Nederlander zijn genaturaliseerd en tot 6 mei 2025 alleen de Nederlandse nationaliteit dachten te hebben? Wat betekent het voor Zuid-Afrikanen die een naturalisatieverzoek gaan indienen? En tenslotte zijn er misschien ook gevolgen voor Nederlandse Zuid-Afrikanen die met een Nederlands paspoort buiten Nederland wonen.

Na 6 oktober 1995 een andere nationaliteit aangenomen

Automatisch verlies van de Zuid-Afrikaanse nationaliteit staat sinds 6 oktober 1995 in de Zuid-Afrikaanse nationaliteitswetgeving. De uitspraak van 6 mei 2025 is dan ook alleen relevant voor Zuid-Afrikanen die na 6 oktober 1995 een andere nationaliteit hebben aangenomen.

Verlies Nederlanderschap

In artikel 15 RWN staan twee gronden waarop het Nederlanderschap automatisch wordt verloren die in dit geval relevant zijn. Verlies door het vrijwillig verkrijgen van een andere nationaliteit en verlies als een Nederlander ook een vreemde nationaliteit heeft en langer dan dertien jaar in het bezit van beide nationaliteiten buiten Nederland en de Europese Unie (EU) woont.

Hieronder gaan we in op mogelijke gevolgen voor de verschillende groepen genaturaliseerde Nederlanders.

In Nederland – Genaturaliseerde Nederlanders

Aangezien Nederland zoveel mogelijk dubbele nationaliteit wil voorkomen en beperken, verliest iemand die vrijwillig een andere nationaliteit aanneemt in principe automatisch de Nederlandse nationaliteit [1]. Het ‘verkrijgen’ of met terugwerkende kracht behouden van de Zuid-Afrikaanse nationaliteit zou hier een probleem kunnen vormen. Er moet wel sprake zijn van “een wilsdaad die specifiek is gericht op de verkrijging van een andere nationaliteit”. Hier vallen bijvoorbeeld collectieve naturalisatie, van rechtswege verkrijgen van nationaliteit voor een bepaalde functie of als gevolg van huwelijk niet onder. Het verkrijgen van een nationaliteit op grond van rechtspraak en gewijzigde wetgeving kun je definiëren als van rechtswege verkrijgen. Het zou dan ook geen verlies van het Nederlanderschap tot gevolg moeten hebben.

Er is nog een kleine maar. Wat als er een zogenaamde “opt-out” regeling komt in de Zuid-Afrikaanse nationaliteitswetgeving en je daar geen gebruik van maakt? Als een andere nationaliteit van rechtswege wordt verkregen en de mogelijkheid bestaat om deze te verwerpen of het verkrijgen ervan te voorkomen, dan verlies je toch de Nederlandse nationaliteit als je géén gebruik maakt van deze opt-out regeling. Vooralsnog duidt niets erop dat er een opt-out-regeling komt. De Zuid-Afrikanen die hun nationaliteit automatisch waren verloren toen ze Nederlander werden, hebben deze onmiddellijk op grond van de uitspraak van het Zuid-Afrikaans Hof teruggekregen. Er staat in de uitspraak niets over een opt-out- mogelijkheid en de Nederlanders die door de uitspraak van rechtswege de Zuid-Afrikaanse nationaliteit hebben teruggekregen hebben zelf niet een wilsdaad verricht om de Zuid Afrikaanse nationaliteit terug te krijgen. Wij verwachten daarom niet dat de Nederlandse Staat hier verlies op grond van vrijwillige verkrijging vaststelt.

[1] Dit is alleen anders als hij de nationaliteit van zijn echtgenoot of geregistreerd partner aanneemt, als hij is geboren in het land waarvan hij de nationaliteit aanneemt en daar woont op het moment dat hij die nationaliteit verkrijgt of als hij meer dan vijf jaar voordat hij 18 werd in het land waarvan hij de nationaliteit aanneemt heeft gewoond.

In Nederland – Toekomstige Nederlanders

Vooralsnog geldt de hoofdregel dat er afstand moet worden gedaan van vreemde nationaliteiten om in Nederland te kunnen naturaliseren. In plaats van een verklaring dat er geen verzoek tot behoud van de Zuid-Afrikaanse nationaliteit is/wordt gedaan, zal in de toekomst de bereidheidverklaring afstand moeten worden ondertekend bij het naturalisatieverzoek. Nadat het Nederlanderschap is verleend zal de IND vragen om te bewijzen dat afstand is gedaan van de Zuid-Afrikaanse nationaliteit. De landenlijst in de Handleiding is nog niet aangepast op dit punt.

In Zuid-Afrika – Genaturaliseerde Nederlanders

Zuid-Afrikanen die hun nationaliteit sinds 1 oktober 1995 zijn kwijtgeraakt omdat zij een andere nationaliteit hebben aangenomen, kunnen bij de ‘Department of Home Affairs’ in Zuid-Afrika of via een consulaat/ambassade in het buitenland hun Zuid-Afrikaanse nationaliteit laten bevestigen en bijvoorbeeld een paspoort aanvragen. Een dergelijk paspoort is overigens wel nodig, aangezien volgens Zuid-Afrikaanse wetgeving mensen met een dubbele nationaliteit altijd hun Zuid-Afrikaans paspoort moeten gebruiken wanneer ze het land in- en uitreizen.

Andere complicaties voor Nederlandse Zuid-Afrikanen buiten Nederland

Het is mogelijk dat een genaturaliseerde Nederlander met een Nederlands paspoort in het buitenland zijn hoofdverblijf heeft. Zo kunnen bijvoorbeeld voormalige Zuid-Afrikanen met een Nederlands paspoort en een Zuid-Afrikaanse verblijfvergunning voor onbepaalde tijd in Zuid-Afrika wonen.

Zoals hierboven uiteengezet, kan het Nederlanderschap automatisch verloren gaan als een Nederlander ook een andere nationaliteit heeft en meer dan dertien jaar in het bezit van beide nationaliteiten buiten Nederland en de EU woont. De verjaartermijn van dertien jaar wordt gestuit door het aanvragen van een verklaring omtrent het bezit van het Nederlanderschap of een Nederlands reisdocument (ID-kaart, paspoort).

Nu volgens de uitspraak van het Constitutioneel Hof de Zuid-Afrikaanse nationaliteit nooit verloren is gegaan, betekent dit dat sommige “voormalig” Zuid-Afrikanen die Nederlander zijn geworden door naturalisatie al jarenlang niet alleen Nederlander zijn, maar ook Zuid-Afrikaan. Zij hebben dus een dubbele nationaliteit. Dit kan op zijn beurt betekenen dat voor de genaturaliseerde Nederlanders die hun hoofdverblijf in Zuid-Afrika of ergens anders buiten de EU hebben, de termijn van dertien jaar al is begonnen te lopen, of zelfs al is verstreken. Het is voor hen daarom des te belangrijker de geldigheidsdatum van hun paspoort in de gaten te houden en deze op tijd te verlengen.

Aanpassing werkwijze IND

De IND heeft inmiddels naar aanleiding van de uitspraak van het Constitutioneel Hof Zuid-Afrika haar werkwijze aangepast. Zuid-Afrikanen moeten bij een optieverklaring of naturalisatieverzoek de algemene bereidsverklaring afstand ondertekenen. Dit geldt ook voor aanvragen ingediend voor 6 mei 2025. Deze mensen zullen een brief ontvangen met de vraag om de bereidheidsverklaring alsnog te ondertekenen. Mocht je niet onder een uitzondering vallen en geen afstand van je Zuid-Afrikaanse nationaliteit willen doen, dan mag je de aanvraag intrekken en kun je het betaalde legesbedrag terugkrijgen. Per 1 januari 2026 zullen de landenlijst en formulieren worden aangepast.

Om volledige duidelijkheid te krijgen van de situatie, moet er gewacht worden totdat de Zuid-Afrikaanse Department of Home Affairs en het Nederlandse Ministerie voor Asiel en Migratie hun beleid hebben aangepast naar aanleiding van de uitspraak van het Zuid-Afrikaans Hof. Mocht u in de tussentijd vragen hebben over uw Nederlanderschap en op welke manier u die kunt behouden (al dan niet tezamen met uw Zuid-Afrikaanse nationaliteit) neem dan contact met ons op.

Neem contact op

Deze website maakt gebruik van Cookies

nieuws