In de Volkskrant verscheen op 30 mei 2018 een opiniestuk door Hermie de Voer en Thomas van Houwelingen, waarin zij zich sterk maken voor betere voorlichting door het Ministerie van Buitenlandse Zaken aan Nederlanders in het buitenland wiens paspoort dreigt te verlopen.

In het nieuwe coalitieakkoord is een passage opgenomen over meervoudige nationaliteit en behoud van het Nederlanderschap:

Onlangs werd besloten dat een van onze cliënten, die het Nederlanderschap in 2019 automatisch verloren zou hebben en op het moment van verlies concrete plannen had en voorbereidingen trof om zich in België te vestigen, het Nederlanderschap behouden heeft en dus altijd Nederlander is geweest.

Het Nederlanderschap automatisch verliezen nadat je onjuist bent voorgelicht door de Nederlandse ambassade: het overkwam de 29-jarige Jan (naam is gefingeerd) uit Zuid-Afrika.

Jan werd in 1991 geboren uit een Nederlands/Zuid-Afrikaanse moeder en een Zuid-Afrikaanse vader en verkreeg zowel de Nederlandse als de Zuid-Afrikaanse nationaliteit bij geboorte. Jan behield het Nederlanderschap als minderjarige en meldde zich- voor het verstrijken van de tienjarige verliestermijn in artikel 15 lid 1 onder c van de Rijkswet op het Nederlanderschap 2003^*- bij de ambassade voor de aanvraag van een Nederlands paspoort. Hem werd verteld dat hij geen recht had op een Nederlands paspoort en toen Jan zich een aantal jaar later meldde bij het Consulaat-Generaal kreeg hij dezelfde boodschap. Jan bleef er echter altijd van overtuigd dat hij Nederlander was en wendde zich in 2019 tot ons kantoor. Helaas kwamen wij tot de conclusie dat hij het Nederlanderschap, slechts drie weken voordat hij contact opnam, verloren had op grond van de tienjarige verliestermijn.

Evenredigheidstoets

Nadat de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRvS) uitspraak had gedaan in de zaken Tjebbes ea. (meer informatie vindt u hier) aangaande het automatisch verlies van het Nederlanderschap diende Jan met onze hulp een aanvraag voor een Nederlands paspoort in bij een grensgemeente in Nederland. In deze aanvraag voerde hij aan dat het verlies van het Nederlanderschap- en daarmee het Unieburgerschap- in zijn geval onevenredig was vanuit het oogpunt van het Unierecht, omdat hij op het moment van verlies concrete plannen had om zich met zijn partner in België te vestigen en dat hij hier - op het moment van de aanvraag- inmiddels ook woonachtig was. Jan kon met verschillende bewijsstukken onderbouwen dat hij en zijn partner beroeps-en/of studieactiviteiten wilden ontplooien in België en dat het verlies van het Unieburgerschap niet alleen verstrekkende gevolgen had wat betreft de uitoefening van het recht van vrij verkeer en verblijf (als Zuid-Afrikaan moest hij immers aan veel strengere voorwaarden voldoen om rechtmatig verblijf te verkrijgen in België en daar te werken/studeren), maar tevens dat dit verlies te wijten was aan ambtelijk verzuim van de Nederlandse vertegenwoordigingen.

Het IND-advies

Nadat de gemeente de zaak had voorgelegd aan de Immigratie-en Naturalisatiedienst (IND) voor advies over de vraag of het verlies van het Nederlanderschap (en daarmee het Unieburgerschap) van Jan al dan niet evenredig is geweest, kwam de IND tot de conclusie dat dit verlies niet in stand kon blijven en dat artikel 15 lid 1 onder c RWN 2003 vanwege strijd met artikel 20 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) buiten toepassing gelaten moest worden. De gemeente, die het advies van de IND overnam, heeft vervolgens per direct een positieve beslissing genomen op zijn paspoortaanvraag.

Eens Nederlander, altijd Nederlander

Jan is Nederlander! Sterker nog, hij heeft het Nederlanderschap nooit verloren en is altijd Nederlander geweest. De uitkomst van zijn paspoortaanvraagprocedure biedt hoop voor oud-Nederlanders die het Nederlanderschap automatisch verloren hebben sinds 1993 en met bewijsstukken kunnen aantonen dat zij op het moment van het verlies van het Nederlanderschap onevenredig werden geschonden in de uitoefening van hun rechten als EU-burger (zie ookhier).

Verkeert u in een dergelijke situatie en wilt u hulp bij uw paspoortaanvraag? Dan kunt u contact opnemen met Mirjam den Besten of Hermie de Voer.

^*deze bepaling luidt als volgt: ‘het Nederlanderschap gaat voor een meerderjarige verloren: (…) c. indien hij tevens een vreemde nationaliteit bezit en tijdens zijn meerderjarigheid gedurende een ononderbroken periode van tien jaar in het bezit van beide nationaliteiten zijn hoofdverblijf heeft buiten Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten, en buiten de gebieden waarop het Verdrag betreffende de Europese Unie van toepassing is (…).

De Nederlandse wet bepaalt dat mensen die langer dan 10 jaar buiten de EU wonen, hun Nederlandse nationaliteit automatisch verliezen. Van een aantal personen is om deze reden de paspoortaanvraag niet in behandeling genomen door het Ministerie van BuZa. 

De kranten stonden er vol mee, de burgemeester en politici vonden er wat van en de petitie tegen zijn uitzetting werd door bijna 30.000 burgers getekend. Daniël Buter, een 19-jarige geboren en getogen Amsterdammer, werd in detentie geplaatst nadat bij zijn aanvraag voor een Nederlands paspoort bleek dat hij de Nederlandse nationaliteit was verloren. Hoe kan zoiets gebeuren?

Door Elles Besselsen en Danielle Snaathorst

De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft op 12 februari 2020 uitspraak gedaan in zes zaken van Nederlanders met de dubbele nationaliteit die hun Nederlandse nationaliteit verloren omdat zij langer dan tien jaar buiten Nederland en de Europese Unie verbleven en in die tijd hun Nederlandse paspoort niet hebben verlengd. De Afdeling stelt dat wanneer de gevolgen van het verlies uit het oogpunt van EU-recht onevenredig zijn, mensen met terugwerkende kracht weer Nederlander kunnen worden. Wat betekent dit in de praktijk?

Rijkswet op het Nederlanderschap

In de Rijkswet op het Nederlanderschap (RWN) is bepaald dat het Nederlanderschap automatisch verloren gaat voor iemand die naast het Nederlanderschap ook een andere nationaliteit bezit en het hoofdverblijf voor een ononderbroken periode van 10 jaar buiten Nederland en/of de Europese Unie heeft. Dit verlies treedt niet in als deze persoon binnen die periode van 10 jaar een verklaring omtrent het bezit van het Nederlanderschap of een (verlengd) Nederlands reisdocument/identiteitskaart heeft verkregen. Het minderjarige kind kan het Nederlanderschap samen met de ouder verliezen.

De Nederlandse wetgever zegt met deze regels de effectieve band tussen de burgers en Nederland te willen waarborgen. Als iemand langdurig buiten Nederland of Europa verblijft en in die tijd geen Nederlands paspoort nodig had, zal wel geen effectieve band meer bestaan met Nederland, is de gedachte. In de praktijk blijkt echter dat veel mensen zich niet bewust zijn van deze verliesgrond. Zij komen er pas achter als het te laat is maar voelen zich nog altijd Nederlander.

Tot op heden werd bij een paspoortaanvraag of een procedure voor vaststelling van het Nederlanderschap in deze gevallen simpelweg vastgesteld dat de persoon in kwestie geen Nederlander meer was. In de zes zaken die bij de Afdeling voorlagen, betoogden de oud-Nederlanders dat het automatische verlies van hun Nederlandse nationaliteit in hun geval niet evenredig was en daarmee in strijd met het Europees recht. De zaak was aanleiding voor de Afdeling tot het stellen van prejudiciële vragen aan het Europese Hof van Justitie.

Is automatisch verlies van het Nederlanderschap in strijd met Europees recht?

Op 12 maart 2019 antwoordde het Hof in het arrest Tjebbes dat het Unierecht in beginsel niet verbiedt dat de Nederlandse nationaliteitswetgeving voorziet in automatisch (om redenen van algemeen belang) verlies van de Nederlandse nationaliteit, ook al leidt dit eveneens tot verlies van het burgerschap van de Unie en de daarbij behorende rechten van vrij verkeer en verblijf binnen Europa.

Het Hof stelde echter ook dat het automatische verlies van deze Europese rechten niet onevenredig mag zijn. De nationale autoriteiten moeten de gevolgen van het verlies van het Nederlanderschap en het EU-burgerschap voor de situatie van elke betrokkene en hun eventuele gezinsleden onderzoeken.

Het oordeel van de Afdeling

De RWN biedt geen ruimte voor een dergelijke evenredigheidstoets en het herkrijgen van het Nederlanderschap met terugwerkende kracht. De Afdeling acht de RWN om die reden in strijd met het Unierecht. Een wetswijziging is nodig. De bevoegdheid van de minister om het Nederlanderschap terug te geven volgt rechtstreeks uit het Unierecht.

De Afdeling legt uit dat de minister bij een paspoortaanvraag (net als de burgerlijke rechter in de procedure voor de vaststelling van het Nederlanderschap) zelf het Nederlanderschap moet vaststellen en daarbij moet toetsen of het verlies van het Nederlanderschap geen onevenredige gevolgen ‘die in de sfeer van het Unierecht liggen’ met zich meebrengen.

Welke gevolgen van nationaliteitsverlies spelen een rol?

Voor die evenredigheidstoets zijn alleen de Unierechtelijke gevolgen relevant. De Afdeling wijst in navolging van het Hof naar de door het Handvest gewaarborgde rechten, zoals het recht op eerbiediging van het familie en gezinsleven, de uitoefening van het recht van vrij verkeer en verblijf op het grondgebied van EU-lidstaten en de mogelijkheid daar beroepsactiviteiten te verrichten en het belang van het kind.
De gevolgen moeten zich bovendien concreet hebben voorgedaan of redelijk voorzienbaar zijn. De Afdeling vindt het bijvoorbeeld redelijk voorzienbaar dat een ex-Nederlander van bijna 18 jaar zou gaan studeren in een Europese lidstaat.

De Afdeling benadrukt dat de sterke verbondenheid die iemand voelt met Nederland, de contacten die hij onderhoudt met vrienden en familie in Nederland en de beheersing van de Nederlandse taal niet hoeven worden meegewogen. Deze gevolgen houden immers geen verband met het verlies van de Europese rechten.

Wat is het toetsmoment?

Het Hof heeft zich in het arrest Tjebbes niet expliciet uitgelaten over het beoordelingsmoment. De Afdeling stelt nu dat de minister bij zijn heroverweging moet kijken naar de Unierechtelijke gevolgen die van belang zijn op het moment van het verstrijken van de tienjarentermijn, die zich dus op dat moment daadwerkelijk manifesteerden of redelijkerwijze waren te voorzien. Gevolgen die na die tijd optreden, hoeven niet betrokken te worden in de beoordeling.

De Afdeling wil hiermee voorkomen dat alle gevolgen moeten worden onderzocht die zich in het leven van een ex-Nederlander hebben voorgedaan en dat mensen steeds opnieuw een aanvraag indienen om de evenredigheid van dat moment te laten toetsen. Dit gaat volgens de Afdeling ten koste van de rechtszekerheid.

En nu?

De minister van Buitenlandse Zaken zal in de komende vier maanden moeten onderzoeken, op grond van de stukken en informatie die de betrokkenen aanleveren, of in de zes zaken sprake is van onevenredige gevolgen van het nationaliteitsverlies uit het oogpunt van het EU-recht.
Als na het onderzoek van de minister blijkt dat het verlies van het EU-burgerschap onevenredig is, kunnen de betrokkenen het Nederlanderschap met terugwerkende kracht herkrijgen.
Ook zal de wetgever de RWN moeten aanpassen zodat ruimte wordt geboden voor een belangenafweging en het herkrijgen van het Nederlanderschap. Zoveel is duidelijk.

Maar er is ook nog veel onduidelijk. De Afdeling is bijvoorbeeld niet ingegaan op de relevantie van het feit dat iemand geen afstand kan doen van zijn andere nationaliteit of geen consulaire bescherming kan krijgen. Spelen deze elementen geen rol in de beoordeling?

Welke gevolgen moeten worden beoordeeld als het moment van verlies pas veel later duidelijk wordt, bijvoorbeeld omdat iemand op verkeerde gronden nog jaren een Nederlands paspoort heeft gekregen?

Ook niet duidelijk is hoe de Unierechtelijke gevolgen zich verhouden tot de effectieve band met Nederland. Heeft iemand die op het punt staat in Duitsland te gaan werken, meer recht om het Nederlanderschap te behouden dan een Nederlandssprekende bejaarde vrouw die terug wil naar haar moederland om daar haar laatste levensfase te doorlopen?

En wat betekent deze uitspraak voor mensen die het Nederlanderschap door verkrijging van een andere nationaliteit automatisch zijn verloren?

In de komende maanden en jaren zullen veel ex-Nederlanders zich tot de minister wenden en zal duidelijk worden hoe de evenredigheidstoets in de praktijk uitpakt.

Bent u het Nederlanderschap verloren vanwege de tienjarentermijn en ondervindt u hiervan onevenredige gevolgen? Neem dan contact op met Elles Besselsen, Hermie de Voer of Vera Kidjan.

Door Hermie de Voer

Als je met dubbele nationaliteit buiten Nederland en buiten de EU woont dien je elke tien jaar op tijd je Nederlandse paspoort te verlengen om verlies van je Nederlandse nationaliteit te voorkomen. In de wet staat het zo:

Het Nederlanderschap gaat voor een meerderjarige verloren indien hij tevens een vreemde nationaliteit bezit en tijdens zijn meerderjarigheid gedurende een ononderbroken periode van tien jaar in het bezit van beide nationaliteiten zijn hoofdverblijf heeft buiten Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten, en buiten de gebieden waarop het verdrag betreffende de Europese Unie van toepassing is…

Dit verlies van de Nederlandse nationaliteit na 10 jaar verblijf buiten de EU kan worden voorkomen door op tijd een nieuw Nederlands paspoort, een Nederlandse identiteitskaart of een verklaring omtrent het bezit van het Nederlanderschap aan te vragen. Dit staat als volgt in de wet:

De periode van tien jaar wordt gestuit door de verstrekking van een verklaring omtrent het bezit van het Nederlanderschap dan wel van een reisdocument of Nederlandse identiteitskaart in de zin van de Paspoortwet. Vanaf de dag van verstrekking begint een nieuwe periode van tien jaar te lopen.

Sinds 9 maart 2014 is een Nederlands paspoort 10 jaar geldig. Dit betekent dat de geldigheidsduur van het paspoort synchroon loopt met de verliestermijn en dat je erg moet opletten wanneer je precies je paspoort verlengt om verlies van je Nederlanderschap te voorkomen.

Meestal hebben we het er in gewoon taalgebruik over dat je elke 10 jaar een nieuw Nederlands paspoort moet aanvragen. Vraag je echter de dag voordat je Nederlandse paspoort verstrijkt om verlenging dan wordt je nieuwe Nederlandse paspoort pas ná 10 jaar verstrekt en ben je je Nederlanderschap kwijt. Om die reden adviseer ik altijd om na zo een 9 tot 9,5 jaar een nieuw Nederlands paspoort aan te vragen zodat het nieuwe paspoort binnen de termijn van 10 jaar aan je wordt verstrekt. Het cruciale begrip is hier dan ook verstrekking. Je moet zorgen dat je binnen 10 jaar een nieuw Nederlands paspoort in handen hebt.

Hoe doe je dat in tijden van de wereldwijde corona/covid-19 crisis? Verlenging van je Nederlandse paspoort aanvragen als je in het buitenland woont moet namelijk in persoon bij de Nederlandse vertegenwoordiging en deze zijn in elk geval tot 6 april 2020 gesloten. Het maken van een afspraak om een Nederlands paspoort aan te vragen via het digitale afsprakensysteem lijkt niet mogelijk, ook niet voor een datum na 6 april 2020. Op de website verschijnt bij verschillende Nederlandse vertegenwoordigingen op verschillende continenten de tekst: “Geen tijdstip beschikbaar”. Opvallend is dat de Nederlandse vertegenwoordigingen geen eensluidende informatie op hun websites aanbieden.

Informatief is de Nederlandse vertegenwoordiging in Canberra, Australië, die stelt dat er in ieder geval tot 6 april 2020 geen paspoort of ID kaart kan worden aangevraagd bij een ambassade of consulaat-generaal en dat dit ook niet mogelijk is bij de paspoortbalie op Schiphol. Wel kan dit nog via een grensgemeente in Nederland, staat er. Hoe dit laatste praktisch kan worden uitgevoerd als er geen vluchten zijn is onduidelijk.

Kortom, het heeft er alle schijn van dat als je als Nederlander met dubbele nationaliteit buiten Nederland en de Europese Unie woont en je paspoort binnenkort verloopt, je je Nederlandse paspoort niet tijdig zult kunnen verlengen.

Ik raad eenieder in de huidige situatie van de corona/covid-19 pandemie aan om schriftelijk een aanvraag om verlenging van je Nederlandse paspoort, of ID kaart of om een verklaring omtrent het bezit van het Nederlanderschap in te dienen bij de dichtstbijzijnde Nederlandse vertegenwoordiging voordat je Nederlandse paspoort, ID of de verklaring verloopt.

Zorg dat je ook kunt bewijzen dat je dit hebt gedaan. Dien de aanvraag dus aangetekend in of desnoods per fax met een bevestiging dat de fax is aangekomen. Zodat je later kunt aantonen dat je binnen de termijn van tien jaar om verlenging of om een verklaring hebt verzocht en zo hebt getracht het verlies van je Nederlanderschap te stuiten.

Ik kan niet garanderen dat dit voldoende zal zijn om je Nederlandse nationaliteit te behouden. Wat ik wel weet is dat je je Nederlandse nationaliteit zult verliezen als je geen poging doet om je Nederlandse paspoort op tijd te verlengen.

Hermie de Voer

Verlies van de Nederlandse nationaliteit kan automatisch gebeuren, soms zelfs zonder dat je het weet. Ook kan de Nederlandse nationaliteit worden ingetrokken.

Het terugkrijgen van de Nederlandse nationaliteit is een moeizaam proces en niet altijd mogelijk. Het is verstandig contact op te nemen met een van onze advocaten voor advies op maat. 

Automatisch verlies van de Nederlandse nationaliteit kan gebeuren als je:

Minderjarigen die langdurig in het buitenland wonen en een tweede nationaliteit bezitten, kunnen hun Nederlandse nationaliteit automatisch kwijtraken wanneer hun ouders hun paspoort niet tijdig vernieuwen.

Op de website nederlandwereldwijd.nl wordt een tool ter beschikking gesteld waarmee u kunt achterhalen of u (mogelijk) de Nederlandse nationaliteit bent kwijtgeraakt en - indien dit het geval is - hoe u kunt laten toetsen of u onevenredig wordt geschonden in het uitoefenen van uw rechten als EU-burger door het verlies van uw Nederlanderschap.

De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft op 20 mei 2020 bepaald dat ook bij het automatische verlies van het Nederlanderschap door verkrijging van een andere nationaliteit onderzoek moet worden gedaan naar de gevolgen van dat verlies in het individuele geval.

Door Elles Besselsen

De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft op 20 mei 2020 bepaald dat ook bij het automatische verlies van het Nederlanderschap door verkrijging van een andere nationaliteit moet worden onderzocht of de gevolgen in het individuele geval niet onevenredig zijn. In de huidige Rijkswet op het Nederlanderschap (RWN) is hier geen ruimte voor.

Een Nederlander die vrijwillig een andere nationaliteit verkrijgt, verliest automatisch zijn Nederlanderschap. Op deze regel zijn slechts drie uitzonderingen. Het Nederlanderschap gaat niet verloren als:

1. de Nederlander in het land van die andere nationaliteit is geboren en zijn hoofdverblijf daar heeft ten tijde van de verkrijgen van die andere nationaliteit;
2. de Nederlander voor het bereiken van de 18-jarige leeftijd voor een ononderbroken periode van tenminste vijf jaren in het land van die andere nationaliteit zijn hoofdverblijf heeft gehad; of
3. de Nederlander gehuwd is met een persoon die die andere nationaliteit bezit.

Eerder overwoog de Afdeling dat Nederlanders die met een dubbele nationaliteit na tien jaar verblijf in het buitenland hun Nederlanderschap verloren, met terugwerkende kracht weer Nederlander kunnen worden wanneer de gevolgen van het verlies uit het oogpunt van EU-recht onevenredig zijn. Het gaat hierbij om concrete en voorzienbare gevolgen op het moment van verlies.

Dit geldt nu dus ook voor diegenen die hun Nederlanderschap automatisch zijn verloren door verkrijging van een andere, niet-Europese nationaliteit.

De evenredigheidstoets in de praktijk

De evenredigheidstoets kan plaatsvinden bij een paspoortaanvraag of bij een verzoek tot vaststelling Nederlanderschap bij de rechtbank. De evenredigheid van het verlies van het Nederlanderschap zal niet worden getoetst als de betrokkene een andere EU-nationaliteit bezit. Er is dan immers geen sprake van verlies van het Unieburgerschap en de bijbehorende EU-rechten.

De IND maakt de afweging of het verlies van het Nederlanderschap onevenredige gevolgen heeft voor de uitoefening van rechten die het Unieburgerschap met zich meebrengt, zoals het vrij verkeer en verblijf op het grondgebied van een EU-lidstaat, de mogelijkheid om in de EU te werken of studeren, het genieten van diplomatieke en consulaire bescherming, en de eerbiediging van het familie en gezinsleven en het belang van het kind.

De betrokkene moet dit met zoveel mogelijk documenten onderbouwen. De volgende bewijsstukken zijn met name relevant:

• Baanaanbod of contractvoorstel;
• Arbeidsovereenkomsten;
• Salarisstroken;
• Inschrijving in een Kamer van Koophandel;
• Aangiften samen met bijbehorende aanslagen van de belastingdienst;
• Inschrijving- of toelatingsbewijzen van scholen of universiteiten;
• Eigendomsbewijzen van onroerend goed;
• Betalingsbewijzen van tickets en andere reisbescheiden;
• Visum- en in- en uitreisstempels in het paspoort;
• Verklaring van familieleden en bekenden;
• Uittreksel uit een bevolkingsadministratie;
• Geboorteakte;
• Huwelijksakte en akte van geregistreerd partnerschap; en
• Bewijs van familieband(en) en rechtmatig verblijf van het familielid in een EU-lidstaat.

Als wordt geconcludeerd dat het verlies van het Unieburgerschap onevenredige gevolgen heeft, dan herkrijgt de aanvrager met terugwerkende kracht het Nederlanderschap. Als dit niet wordt geconcludeerd, dan blijft het verlies van Nederlanderschap in stand. Tegen dit besluit kan bezwaar worden gemaakt.

Heeft u het Nederlanderschap verloren vanwege langdurig verblijf in het buitenland of door verkrijging van een andere nationaliteit en bent u van mening dat het verlies onevenredige gevolgen voor u heeft? Neem dan contact op met Elles Besselsen voor advies.

Bent u het Nederlanderschap verloren omdat u met een dubbele nationaliteit meer dan tien jaar onafgebroken buiten Nederland en de EU woonde zonder een Nederlands paspoort? Mogelijk kunt u de Nederlandse nationaliteit terugkrijgen.

Nationaliteitsrecht-expert Hermie de Voer sprak met Eelco Keij van de Stichting Nederlanders Buiten Nederland (SNBN) over het Nederlandse nationaliteitsrecht. De podcast is op de website van de stichting of hieronder te beluisteren.

Thomas van Houwelingen gaf in het NPO radioprogramma EenVandaag een toelichting op de problemen die Nederlanders in het buitenland kunnen ondervinden wanneer hun paspoort verloopt.